Khi chăm sóc người thân lớn tuổi bị suy yếu, nỗi lo lớn nhất của gia đình chính là té ngã. Thói quen tự nhiên của chúng ta là khuyên người thân nên nghỉ ngơi, “nằm yên cho an toàn”, và hạn chế tối đa việc di chuyển.Nhưng đây có thể là một quan niệm chăm sóc chưa đúng, vô tình đẩy người thân vào một vòng luẩn quẩn không tốt cho sức khỏe.
Thực tế, việc thiếu vận động còn đáng sợ hơn cả bệnh tật. Khi một người lớn tuổi nằm quá lâu, cơ bắp sẽ teo đi nhanh chóng, các khớp cứng lại, phổi bị ứ đọng, và tinh thần dần thu mình, chán nản.
Hãy làm theo 6 bước sau để từng bước lấy lại khả năng tự chủ trong cuộc sống.
Rủi ro khi nằm lâu: Không vận động còn đáng sợ hơn bệnh tật
Bạn có biết rằng ngay cả người đã nằm liệt giường lâu ngày vẫn có thể phục hồi nếu được hỗ trợ đúng cách? Nhiều gia đình sợ té ngã nên khuyên người bệnh “nằm yên cho an toàn”, nhưng theo các bác sĩ lão khoa, bất động kéo dài mới là nguyên nhân gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm.
Về hô hấp, người nằm lâu dễ tích tụ dịch phổi gây viêm phổi hoặc xẹp phổi – biến chứng phổ biến ở người cao tuổi sau tai biến (Ths.BS Trịnh Thị Bích Hà – BV ĐH Y Dược TP.HCM)
Về tuần hoàn, máu lưu thông kém làm tăng nguy cơ huyết khối tĩnh mạch sâu, có thể gây tắc mạch phổi đe dọa tính mạng
Về tiêu hóa và da, bệnh nhân dễ táo bón và đặc biệt là loét tì đè, biến chứng đau đớn và khó điều trị
Về cơ – xương, bất động lâu ngày khiến cơ bắp teo nhanh và xương mất canxi, làm tăng nguy cơ loãng xương. Theo thống kê của BS Trịnh Thị Bích Hà, người nằm lâu có thể mất 1,54g canxi/tuần và sau 36 tuần giảm đến 24–40% mật độ xương.
Vì vậy, quan điểm cốt lõi là: “Nằm không bằng ngồi, ngồi không bằng đứng.”
Gia đình có thể hỗ trợ từng bước: xoay trở, ngồi dậy, vận động nhẹ, đến đứng hỗ trợ bằng thiết bị an toàn như xe lăn đứng. Tập luyện đúng giúp người bệnh phục hồi sức cơ, cải thiện tinh thần và dần lấy lại khả năng tự chủ.
Lộ trình phục hồi chức năng gồm 6 giai đoạn (gia đình có thể hỗ trợ an toàn)
-
Giai đoạn 1: Tập ngồi dậy trên giường (Nguyên tắc: Có thể ngồi thì không nên nằm)
Đây là bước đầu tiên và cũng là quan trọng nhất để “đánh thức” cơ thể sau thời gian nằm lâu. Khi bệnh nhân bắt đầu tập ngồi dậy, cơ thể sẽ được kích thích trở lại: hệ tuần hoàn máu lưu thông tốt hơn, phổi nở đều hơn và thân mình dần làm quen với việc giữ thăng bằng.
Để đảm bảo an toàn, cần nâng đầu giường hoặc nâng lưng ghế thật chậm rãi, từng chút một—ví dụ 15 độ, rồi tăng lên 30 độ. Việc chuyển tư thế quá nhanh có thể gây tụt huyết áp tư thế, dẫn đến chóng mặt, choáng váng.
Dụng cụ hỗ trợ phù hợp gồm: giường y tế có thể nâng đầu hoặc xe lăn có chức năng ngả lưng (Recline) để giúp bệnh nhân tập ngồi dậy một cách nhẹ nhàng và an toàn.
Khi người thân đã ngồi vững trên giường và cơ thể bắt đầu quen dần với việc giữ thăng bằng, chúng ta có thể chuyển sang bước tiếp theo — giúp họ rời khỏi giường để chuẩn bị cho giai đoạn tập đứng sau này.
-
Giai đoạn 2: Rời khỏi giường (Chuyển tư thế từ giường sang xe lăn)
Mục tiêu của giai đoạn này là đưa người thân trở lại với không gian sinh hoạt chung của gia đình. Khi họ không chỉ nằm trên giường mà có thể ngồi trên xe lăn, họ có cơ hội tham gia vào các hoạt động hằng ngày như xem TV, trò chuyện hay ăn cơm cùng mọi người.
Về thể chất, việc rời khỏi giường giúp tăng cường sức mạnh cơ tay và cơ thân mình. Việc ngồi thẳng lưng trên xe lăn thay vì nằm suốt trên giường còn giúp kích thích cảm giác thèm ăn và hỗ trợ hệ tiêu hoá hoạt động tốt hơn.
Phương pháp hỗ trợ gồm hướng dẫn người thân các kỹ thuật chuyển tư thế an toàn: xoay người đúng cách, dùng lực tay để nâng đỡ cơ thể và dịch chuyển sang xe lăn một cách từ tốn, tránh gây té ngã hoặc chóng mặt.
Về tinh thần, đây là bước rất quan trọng vì giúp người thân cảm thấy “mình vẫn còn làm được”, từ đó giảm cảm giác phụ thuộc và làm chậm quá trình suy yếu tâm–thể chung.
Khi người thân đã ngồi vững trên xe lăn và có thể tham gia một số hoạt động sinh hoạt cơ bản, bước tiếp theo là “đánh thức” sức mạnh đôi chân — bắt đầu tập đứng lên.
-
Giai đoạn 3: Tập đứng lên (Đánh thức sức mạnh cơ chân)
Đứng lên không chỉ đơn thuần là “chống cơ thể dậy”, mà còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe quan trọng.
Đầu tiên, việc đứng giúp tác động trọng lực lên xương (weight-bearing), giảm mất xương và phòng ngừa loãng xương. Đồng thời, đứng còn kích hoạt các nhóm cơ lớn ở chân (mặt trước – sau đùi, cơ mông, cơ bắp chân), giúp ngăn ngừa tình trạng teo cơ.
Không những thế, việc đứng còn giúp cải thiện tuần hoàn máu, giảm sưng phù, giảm ứ dịch và giảm cảm giác lạnh ở chân. Bên cạnh đó, đứng còn tăng khả năng giữ thăng bằng và kiểm soát tư thế, là nền tảng quan trọng cho giai đoạn tiếp theo – tập đi lại.
Tuy nhiên, do người thân vẫn còn yếu, việc tự đứng rất nguy hiểm. Gia đình cần sử dụng thiết bị hỗ trợ chuyên dụng để đảm bảo an toàn tuyệt đối, chẳng hạn như khung đứng tập luyện hoặc xe lăn đứng (Standing Wheelchair), cho phép người dùng chuyển từ tư thế ngồi sang đứng một cách an toàn và có kiểm soát.
Khi khả năng đứng đã ổn định hơn và đôi chân bắt đầu quen trở lại với việc chịu trọng lực, chúng ta có thể tiến sang bước tiếp theo — những bước đi đầu tiên trong quá trình tập đi sau giai đoạn đứng.
-
Giai đoạn 4: Tập đi những bước đầu tiên
Khi khả năng đứng đã ổn định hơn và đôi chân bắt đầu quen trở lại với việc chịu trọng lực, chúng ta có thể tiến sang bước tiếp theo — những bước đi đầu tiên trong quá trình tập đi sau giai đoạn đứng.
Trước khi nôn nóng muốn bước đi những bước đầu tiên, cần lưu ý rằng người thân phải luôn có gia đình đi cùng, và bắt đầu với sự hỗ trợ của khung tập đi hoặc gậy. Hãy khởi động bằng những quãng đường ngắn và an toàn (ví dụ: trong phòng, dọc hành lang), và tiếp tục tập luyện cho đến khi người thân có thể chỉ cần đi bộ nhẹ nhàng 20 phút mỗi ngày, từ đó dần dần lấy lại sức bền và động lực vận động.
Khi khả năng đi lại và sức bền được cải thiện, trọng tâm phục hồi không chỉ dừng ở việc “đi lại”, mà chuyển sang một mục tiêu quan trọng hơn — lấy lại khả năng tự chăm sóc trong sinh hoạt hằng ngày.
Khi khả năng đi lại và sức bền đã được cải thiện, việc tập đứng – tập đi sẽ mở rộng sang một mục tiêu quan trọng hơn — tự chủ trong sinh hoạt hằng ngày.
-
Giai đoạn 5: Tự chủ sinh hoạt
Ở giai đoạn này, trọng tâm phục hồi không còn dừng ở việc “biết đi”, mà tiến xa hơn đến khả năng tự chăm sóc bản thân. Gia đình có thể sử dụng các dụng cụ hỗ trợ phù hợp như ghế tắm, ghế bô và tay vịn an toàn, giúp người thân tập luyện và từng bước tự mình thực hiện những hoạt động cơ bản như: đi vệ sinh, tắm rửa, thay quần áo.
Những hoạt động tưởng chừng đơn giản này chính là nền tảng quan trọng giúp người thân tăng khả năng tự lập, giảm dần sự phụ thuộc vào gia đình và dần lấy lại sự tự tin, phẩm giá và cảm giác làm chủ cuộc sống.
Khi người thân đã có thể tự chăm sóc bản thân và thực hiện các hoạt động cơ bản, bước cuối cùng của quá trình tập đứng là tái hòa nhập – quay lại với cuộc sống và tìm lại niềm vui riêng.
-
Giai đoạn 6: Tái hòa nhập (Tìm lại niềm vui sống)
Khi người thân đã lấy lại khả năng tự chăm sóc và thực hiện các sinh hoạt cá nhân cơ bản, hành trình phục hồi sẽ bước sang giai đoạn cuối cùng — tái hòa nhập cuộc sống và tìm lại niềm vui sống.
Ở giai đoạn này, mục tiêu không còn chỉ dừng lại ở việc “tự làm được”, mà là giúp người thân cảm nhận lại ý nghĩa và sự kết nối với cuộc sống. Gia đình có thể cùng người thân đặt ra những mục tiêu nhỏ nhưng giàu ý nghĩa, chẳng hạn như:
-
- Tự mình đi ra quán cà phê gần nhà
- Đi dạo công viên cùng con cháu
- Tham gia các hoạt động nhẹ nhàng trong cộng đồng
- Trở lại những thú vui hoặc thói quen trước đây
Những hoạt động này giúp người thân củng cố sự tự tin, duy trì tinh thần tích cực và cảm thấy mình thật sự là một phần của cuộc sống hằng ngày, chứ không chỉ là “người bệnh đang phục hồi”.
Lời kết: Đừng để “Nằm yên” lấy đi sức khỏe.
Chỉ cần nằm yên không vận động trong vài tuần, sức mạnh cơ bắp có thể suy giảm đáng kể, thậm chí khiến việc ngồi dậy hay đứng lên trở nên rất khó khăn.
Nhưng tin tốt là: dù ở độ tuổi nào, chỉ cần bắt đầu phục hồi đúng cách, người thân của bạn vẫn có cơ hội từng bước ngồi dậy, đứng lên, và thậm chí đi lại.
Hành trình phục hồi chức năng không chỉ là “tập luyện cơ bắp”, mà là hành trình giúp người thân lấy lại sự tự tin, phẩm giá, và niềm vui được chủ động cuộc sống.
5 câu hỏi chăm sóc thường gặp nhất
- Tôi nên làm gì nếu gia đình tôi từ chối tập thể dục và chỉ muốn nằm nghỉ?
Dạ mình tập rất nhẹ thôi ạ. Ngày đầu chỉ cần ngồi dậy 5 phút là được rồi.Từ nằm → ngồi đã là một bước tiến rất lớn rồi đó. - Chân yếu quá, đứng sao nổi?
Dạ chân yếu là bình thường ạ. Muốn khỏe lại thì phải kích hoạt cơ. Nếu đứng không nổi thì dùng xe lăn đứng hoặc khung đứng hỗ trợ để an toàn hơn.
- Tôi sợ nó sẽ ngã nên không cho nó đi lại nhiều. Vậy tôi nên huấn luyện nó như thế nào?
Dạ càng không đi thì cơ càng yếu, lại càng dễ té.Đi có khung tập đi + người nhà đi kèm sẽ an toàn hơn nhiều ạ.
- Nhà tôi rất nhỏ, không có chỗ để tôi di chuyển thoải mái. Tôi phải làm sao đây?
Dạ không sao đâu ạ. 80% bài tập (tập ngồi, tập đứng tại chỗ) đều làm được ngay cạnh giường, không cần không gian lớn.
- Tôi phải làm việc cả ngày, nếu không có ai chăm sóc cô ấy thì chuyện gì sẽ xảy ra?
Hiện nay có rất nhiều dịch vụ hỗ trợ tại Việt Nam; bạn có thể liên hệ với các tổ chức liên quan.
-
- Day-care cho người cao tuổi:Golden Valley Senior Living
- Chăm sóc tại nhà theo giờ:Thiên Nam Group
- Các chương trình hỗ trợ trong cộng đồng:Chính sách phát triển day-care của Nhà nước
Lập kế hoạch phục hồi riêng cho người thân (sử dụng xe lăn đứng)
Nội dung gốc do Chuyên viên trị liệu nghề nghiệp Lý Triển Vĩ đề xuất
và được biên tập bổ sung bởi Đội ngũ chăm sóc chính thức của KARMA.
Liên hệ với chúng tôi qua [Zalo] hoặc liên hệ Karma để biết thêm chi tiết : +84 92 513 45 60
để chúng tôi xây dựng kế hoạch phục hồi chức năng cá nhân hóa cho người thân của bạn.
